i skuteczną rzeczą jest pisać dobrowolnie tak jak cenzor i władza oczekują.<br>Tę ideę znajdujemy w polemicznej książce Marksa Święta rodzina, w rozdziale poświęconym rozprawie z Bruno Bauerem, przywódcą grupy młodoheglistów, do której Marks sam kiedyś należał. Młodohegliści zawiedzeni obojętnością społeczeństwa w stosunku do swych liberalnych i postępowych idei we wczesnych latach czterdziestych ubiegłego wieku, powzięli uczucia nienawiści w stosunku do biernej "ludzkiej masy" i uznali w "krytycznej krytyce", to znaczy w pretensjonalnej spekulacji i pojęciowej ekwilibrystyce, z jakich słynie niemiecki idealizm, jedyny motor historycznego postępu. Prowadziło to z kolei do oportunizmu, cynizmu i postawy obojętności w stosunku do zła istniejącego. Jeśli