szybką i sprawną komunikację, sprzyjały rozsiedlaniu się Słowian na wielkich przestrzeniach. Tej ekspansji nie przeszkadzały nieliczne i rozproszone, zamieszkujące w sąsiedztwie plemiona ugrofińskie i bałtyjskie, spokojne i przez długie wieki pozbawione więzi państwowej. Tylko południowe obszary, nad Morzem Czarnym i Morzem Kaspijskim, kryły niebezpieczeństwa: przez te obszary przemieszczały się ustawicznie wojownicze ludy stepowe, głównie, ale nie tylko, tureckiego i mongolskiego pochodzenia - Sarmaci, Alanowie, Hunowie, Awarowie, Węgrzy, Pieczyngowie, Połowcy-Kumanowie, wreszcie Mongołowie-Tatarzy. Głównym celem ich ataków był jednak Półwysep Bałkański i przez długi czas w niewielkim tylko stopniu absorbowały ich uwagę obszary leżące na północ od stepów czarnomorskich. <br><br> W innych warunkach