którzy usiłowali ująć jeżeli nie takie same, to przynajmniej podobne odczucia. Przychodzi mi na myśl Wojna i pokój Tołstoja. Szukając analogii (choć analogii całkowitych być nie może), zatrzymujemy się nieraz na wojnach napoleońskich. Jakkolwiek dość niewinne w porównaniu z pochodem doktryny nacjonalsocjalizmu, musiały one być dla ludzi ówczesnych równie silnym wstrząsem, szczególnie w ich formach najbardziej zaciętych i najkrwawszych - w Hiszpanii i w Rosji. Dwa najpoważniejsze dokumenty wojny w kulturze europejskiej - rysunki Goi i Wojna i pokój - zostały nam przekazane przez Hiszpana i Rosjanina - jeżeli jest to przypadek, to w każdym razie dość wymowny. Wojna i pokój powstała w kilka dziesiątków