a synem tzw. dobrej Europy. Zaznaczyłem ją zresztą wyraźnie, zaprzeczając prawu zrównania gestapowca z sędzią Inkwizycji. I jestem pewien, że o żadnym z współczesnych wodzów nie mógłby poeta powiedzieć: "Wojnę pobożną śpiewam i hetmana, który święty grób pański wyswobodził". Doceniam wagę obiektywnych faktów historycznych i nie co innego, jak ich wymowa, każe mi na dzieje ludzkie patrzeć pesymistycznie. Zdaję sobie jednak sprawę, że w ciągu wieków nieustannym zmianom podlegały motywy i racje zawsze tego samego ludzkiego działania. Twierdząc, że człowiek zawsze był gotów zabijać i nienawidzieć, wiem również, że czynił to z coraz to innych przyczyn. Raz w hierarchii pojęć moralnych