władzą zacieśniały głoszone przez tę władzę i znajdujących się na jej służbie pisarzy, publicystów i uczonych hasła zaborczego szowinizmu wielkomocarstwowego. Rosja utrzymywała potężną, dwustutysięczną stałą armię lądową i silną flotę, których utrzymanie silnie obciążało społeczeństwo. Dla uzasadnienia istnienia tej armii podejmowano wojny w Europie i Azji, noszące teraz charakter niewątpliwie zaborczy, choć zawsze uzasadniane celami narodowymi (wyzwolenie ludu ruskiego spod władzy Rzeczypospolitej), religijnymi (wyzwolenie chrześcijan prawosławnych spod jarzma tureckiego) czy ekonomicznymi (otwarcie "okna na świat" przez zdobycie portów bałtyckich czy ujść Donu i Dniepru). Od czasu Piotra Wielkiego Rosja stała się jednym z głównych mocarstw, członkiem "koncertu europejskiego", decydującego o "równowadze