koszmarów? Przecież wyrażają one pragnienia, których ludzkość do tej pory nie umiała się pozbyć. Noc jest poza czasem, odwieczna. Tak więc dzienna perspektywa to pogodzenie się z metafizyczną porażką. Komedia jako świat klęski? Ależ tak, to właśnie nadaje najlepszym komediom Bergmana ów swoisty ton melancholijnej goryczy.<br>Komedia, dramat: te dwie zarysowane perspektywy spojrzenia są oczywiście modelowym uproszczeniem. W komediach (zwłaszcza w Lekcji miłości, Uśmiechu nocy, a także w Zaczarowanym flecie mamy do czynienia ze stosunkowo czystym wcieleniem, "jasnej", dziennej perspektywy. Ale w wielu dramatach perspektywa metafizyczna nie jest jedyną, bohaterowie budzą się jakby ze swego snu o życiu z pełną sankcją