spadkiem po feudalizmie borykała się myśl o pracy w XIX wieku, ale relikty przetrwały do naszego stulecia.<br>Pisarze pozytywistyczni, hołdujący realizmowi, skłonni byli przecież lansować równolegle utopijno-sielankowe pomysły, jak Orzeszkowa w &lt;name type="tit"&gt;Nad Niemnem&lt;/&gt;, która miała złudzenia, że szlacheckie dzieci dobrowolnie, bez nacisku konieczności życiowo-ekonomicznych będą chciały zakosztować trudu żniwiarza czy kobiety mielącej mąkę w żarnach. W gruncie rzeczy jednak praca fizyczna jawiła się większości szlacheckich i inteligenckich bohaterów jako ostateczność związana z klęskami życiowymi i deklasacją spowodowaną utratą majątku ziemskiego. Marta w powieści Orzeszkowej zjawia się w szwalni dopiero wtedy, gdy po śmierci męża zawiodły wszystkie inne sposoby zdobycia