i materialnej pozycji duchowieństwa - wszystko to podzieliło scenę polityczną i podzieliło społeczeństwo. A pytanie: jaki użytek z wolności, z równą brutalnością dotyczy wszystkich konstruktorów młodej demokracji. Świeckich i duchownych. Podczas czterech poprzednich pielgrzymek pachniało historią, przełomem. Teraz w nastrojach w polskich domach górę wzięła chyba zmęczona codzienność, znużenie sferą publiczną, zwłaszcza polityką i politykami. Świadomość nie spełnionej szansy i wielości zagrożeń, krzątanina wokół spraw doraźnych i doczesnych. Czy ucierpiał również autorytet papieża? W pewnym sensie tak, chociaż na przykład znacznie mniejsze niż oczekiwano tłumy wiernych na powitanie Jana Pawła II w Pradze - i w ogóle słabsze zainteresowanie wizytą w Czechach - to