w stosunku do Zachodu. Czy więc ów brak stanowił odpowiednik niewykrystalizowania się w Rzeczypospolitej szlacheckiej nowożytnego dramatu oraz nowelistyki i powieści, które jako samodzielne i dojrzałe artystycznie formy literackie narodzą się dopiero w dobie oświecenia? Czy też wynikał z młodego wieku cywilizacji, o którym historycy polscy tak bardzo lubili przypominać, zwłaszcza w XIX stuleciu? A może był świadectwem silnych nadal reliktów średniowiecza, przejawiających się w prymacie rękopisu oraz żywego słowa nad drukiem? Bądź istnienia kilku "Europ", pomiędzy którymi w XVII stuleciu obieg książki częściowo ustaje? Na pytania te nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć. O wiele łatwiej chyba jest wyjaśnić, dlaczego przed