problemu nie musi oznaczać, iż nigdy on nie wystąpi.<br><br> Modelowy obraz górnika wprowadzony do społecznej świadomości jeszcze przez Gustawa Morcinka nie sprzyjał zrozumieniu, że stare górnicze obyczaje i tradycje oraz ich zewnętrzny sztafaż (mundury, pióropusze, skoki przez skórę itp.). były w dużym stopniu formą treningu dyscyplinowania i rekompensaty. Miało to łagodzić stosowanie przymusu społeczno-ekonomicznego. Nowe warunki społeczne w Polsce zlikwidowały ów przymus, a kwestię pracy uczyniły przedmiotem wyboru. Musiał to , rzecz jasna, być wybór na obie strony. I w rezultacie na Śląsku i Zagłębiu w ciągu pokolenia nastąpił odpływ ludności górniczej d tego zawodu, co zresztą było już odnotowane, również