w Paryżu między innymi Comédie Française, Odéon (1818) i Cyrk Olimpijski (1826 r., sala na 2250 osób), w Petersburgu w 1811 roku spłonął Teatr Rosyjski. Wspomniane kłopoty Goethego z weimarskim teatrem odbijają zaś charakterystyczne bolączki teatrów prowincjonalnych. Nowy, bardziej dynamiczny styl wkraczał do niemieckiego teatru dopiero wraz z wprowadzaniem sztuk Calderona w przekładach Schlegla i Tiecka (1809-1812). W 1821 roku Berlin otrzymał nowoczesny teatr zaprojektowany przez Karla Schinkla, architekta, który wcześniej był twórcą znakomitych teatralnych obrazów - do Czarodziejskiego fletu (1815), do Dziewicy Orleańskiej Schillera (1817) i do Kasi z Heilbronn Henryka Kleista (1818).<br>[Dygresja: Dość powszechnym obyczajem było zatrudnianie się