mitologii - będziemy hołdowali w przyszłości dwu odmiennym systemom jednocześnie i świat magiczny znajdzie sobie miejsce obok świata racjonalnego" (D II 100). Dlatego ten roztropny członek społeczeństwa może jednocześnie czuć w sobie Hitlera i głosować na demokrację, babrać się w obrzydliwości i szanować tradycję, pisać - tym samym piórem - Kosmos i Dziennik... Co więcej, to napięcie między dwoma systemami (wcieleniami?) Gombrowicza staje się stopniowo jednym ze środków rozbudzania ciekawości czytelnika (zwłaszcza w Dzienniku). Nie może on nigdy przewidzieć, kim (w jakiej roli) ukaże mu się pisarz. I na dodatek, ten pisarz może się zawsze wyprzeć słów, które przed chwilą wypowiedział, zmienić je czy nadać