powiedział, iż mało które wydarzenie historyczne wywołuje tak sprzeczne sądy jak powstanie styczniowe. Jego literackiej legendzie jest przeciwstawiana bardzo krytyczna ocena. Jakże to "więc szanować#szaleństwo? Więc czcić#głupotę? Więc kochać#zbrodnię?" (historia chciała, aby w dwadzieścia lat po odczycie Komendanta zaczęto powtarzać te same zarzuty pod adresem powstania warszawskiego). Istotnie, skąd spodziewało się pomocy słabo uzbrojone wojsko, które miało przed sobą dziesięciokrotnie silniejszego przeciwnika? (Armia rosyjska liczyła 340 000 żołnierzy). Na pewno nie ze strony Zachodu, który zdaniem wielu Polaków winien stać na straży postanowień kongresu wiedeńskiego (1815), przyznającego im szeroką <page nr=301> autonomię wraz z własną armią, parlamentem, wojskiem i konstytucją