Albowiem to właśnie poezja i dramaty romantyków uczyły otwarcie mówić nie o zdradach i lęku przed nimi, lecz przede wszystkim o wielkich konfliktach historycznych, o sporach i walkach wewnętrznych szarpiących wcale nie idealną ani nie świętą wspólnotę (w trzeciej części Dziadów, w Kordianie i Grobie Agamemnona, w Zamku kaniowskim, w Nie-Boskiej komedii). Trudno jest uchwycić moment, od którego literatura zaczęła wstydzić się i unikać mówienia o konfliktach i tworzyć iluzje idealnej wspólnoty, by nie być posądzoną o zdradę.<br> Niewątpliwe jest natomiast to, że powojenne doświadczenia historyczne tę postawę wstydu i uniku utrwalały, a nawet czyniły z niej cnotę. Co do