opublikowane zaledwie w 1906 roku, wspomina się tam o malarii, ale pewnie występowała w Brunei znacznie wcześniej. Zaraz po pierwszej wojnie światowej, kiedy ludność nie przekraczała dwudziestu tysięcy, leczono około trzystu przypadków rocznie. A ilu nie leczono? Japończyk uśmiecha się grzecznie na znak, że nie potrafi odpowiedzieć na to pytanie. Oblicza się, że co czwarty robotnik na plantacjach kauczuku był stale odrywany od pracy na skutek malarii, czyli że choroba panoszyła się straszliwie.<br> Mapa, na której pokazuje mi zaatakowane tereny, posiekana jest drobnymi kreseczkami. To trzęsawiska. W porze deszczowej nie można do tych wsi ani dojść, ani dopłynąć.<br> - Jak się tam