stosowania zbiorowej odpowiedzialności. Retoryka taka mogła już widocznie przemawiać do Burgundów osiadłych od połowy V w. wśród Rzymian na statusie sprzymierzeńców cesarstwa. W królestwach anglosaskich, u ludów skandynawskich, ale także u Longobardów i Sasów wykorzenienie kolektywistycznych tradycji związanych z rozumieniem winy i kary wymagało dłuższego czasu i bardziej oględnego postępowania.<br> Porównawcza analiza pozwala uchwycić kierunki przemian, jakim ulegała tradycja prawna barbarzyńskich plemion pod naciskiem władzy monarszej i Kościoła. W zaraniu państwowości uznawano jeszcze zapisaną explicite w Krótkiej Prawdzie Ruskiej zasadę pierwszeństwa zemsty przed okupem oraz wciąż obowiązujący w edykcie Rotariego i w Prawie Sasów zwyczaj brania odwetu na współrodowcach zabójcy. Wydaje