urządzili Austriacy w zamkowych komnatach koszary dla wojska. Przerażał upodleniem, na które skazał go zaborca. Powszechnie bolano nad jego stanem. W tym czasie cały Wawel urastał do wymiaru symbolu. Esencji polskości. Summy dziejów i narodowej chwały. Wszystko to skłaniało do patriotycznych, patetycznych wręcz wzruszeń. Dla rodaków z Warmii, Mazur czy Śląska stał się Wawel miejscem identyfikacji narodowej i przez to samookreślenia państwowego. Tutaj stawali się Polakami. Wawel metafizycznie przyciągał. Paraliżował umysły, dodając nowych sił; narzucał polskość. Przytoczmy głos dwóch koryfeuszy naszej kultury z XIX stulecia. Relacje z ich pobytu na Wawelu są doskonałym przykładem, czym był Wawel dla pokolenia doby zaborów