dynastyczne związane z usunięciem z tronu okrutnego szaleńca Eryka XIV (1568), szlachta uzyskała poważne przywileje ekonomiczne, z których najważniejszym było zwolnienie od podatków i ograniczenie do połowy obciążeń szlacheckich poddanych. Mimo to przybierająca po 1561 r. tytuły hrabiów i baronów arystokracja nie miała decydującego wpływu na rządy, albowiem Jan III Waza (1568-1592) potrafił zachować niezależność dzięki zlecaniu co ważniejszych spraw oddanym sekretarzom plebejskiego pochodzenia, z pominięciem najważniejszych urzędników. Okazja do zmiany tego stanu rzeczy nadarzyła się wraz z elekcją Zygmunta III Wazy na tron polski. Jedyny syn i spadkobierca Jana III miał odtąd spędzać większość czasu po drugiej stronie Bałtyku