in abstracto&lt;/&gt;. "Oświeceni" wierzyli w wyspy szczęśliwe w spekulacjach abstrakcyjno-racjonalistycznych, ale mimo to starali się oddziaływać na rzeczywistość. była ona dla nich czymś konkretnym, nierzadko komplementarnym w stosunku do krainy marzeń. Ulubioną formą stały się utopie miejsca i czasu: coś, co może uchodzić za wzór pozytywny, miało miejsce gdzieś, a ponadto kiedyś.<br>Utopie z gatunku "ładu wiecznego", zapoczątkowane kultem Istoty Najwyższej, Natury czy Rozumu, w XIX wieku znalazły nowe zastosowanie: oto utracona ojczyzna jawiła się jako ziemia obiecana; przestała być realna, stała się fenomenem marzenia. Odpowiednio do tego faktu ustawiali się powinowaci z duchem &lt;page nr=67&gt; Dobrego Dzikusa, na przykład ci, którzy mówili