sieci powiązań międzygrupowych i w ten sposób przeciwdziałał atomizacji społeczeństwa.<br>Po wprowadzeniu stanu wojennego Kościół stał się naturalnym schronieniem i swego rodzaju azylem dla rozmaitych działań społeczeństwa obywatelskiego, przede wszystkim w sferze kultury i edukacji publicznej, lecz także w sferze polityki, a nawet gospodarki. W tym czasie zdobył sobie niekwestionowany autorytet w społeczeństwie.<br>Po roku 1989 sytuacja zmieniła się. Zaczęło dochodzić do napięć między Kościołem a instytucjami społeczeństwa obywatelskiego. Odkąd "&lt;q&gt;wynegocjowana rewolucja&lt;/&gt;" zaowocowała emancypacją społeczeństwa i zniosła ograniczenia dla nieskrępowanej działalności rozmaitych sił społecznych, substytucyjne funkcje Kościoła przestały być niezbędne. Jednocześnie w początkowej fazie transformacji instytucje kościelne istotnie wzmocniły swoje wpływy