5.<br> Prawda, wtedy, w latach trzydziestych, etyka ta korzysta jeszcze z autorytetu transcendencji Boskiej i wyraża się w próbach "naprawienia" od wewnątrz instytucji Kościoła (czego przejawem była jeszcze działalność utopijnego "bractwa" z Finkenwalde). Ale w ostatnim okresie życia Bonhoeffer wyciągnie ze swej biografii wnioski, które nakażą mu odrzucić nawet ten autorytet: w listach więziennych stworzy koncepcję "bezreligijnego chrześcijaństwa", sumując w niej reguły postępowania człowieka w świecie, który "osiągnął pełnoletność" i musi obyć się bez autorytetu Boga. Żyć, etsi Deus non daretur, "tak jakby nie było Boga", a jednocześnie żyć uczciwie i odpowiedzialnie: tylko wtedy - powie Bonhoeffer - będzie to możliwe, jeśli zamiast