zjawisko w szufladce z napisem "komunizm", zapominając o tym wszystkim, co stanowiło istotę odkrycia dokonanego przez literaturę. Odkryciem tym było dostrzeżenie, że "największy wróg człowieka - uogólnienie" działa poza czy ponad tradycyjnymi klasyfikacjami. Jeśli chcemy mówić o "pokusie totalitarnej" tak, aby naprawdę zrozumieć jej istotę, musimy dostrzec jej oddziaływanie w najrozmaitszych bałwochwalstwach i ślepych nienawiściach rozrywających świat. Musimy dostrzec, że "pokusa totalitarna" polega na zastąpieniu jednostkowej prawdy przez fałszywe "uogólnienie" - "uogólnienie" odwołujące się do tego czy innego typu zbiorowości, wyróżnionej na podstawie pochodzenia etnicznego, przynależności klasowej, koloru skóry, stopnia wykształcenia, wyznania religijnego, nawet, w krańcowo idiotycznych przypadkach, sposobu ubierania się czy strzyżenia