chwiejność, niepewność, we wszechmożliwość, którą stanowi człowiek, uwolniony od społecznego nacisku. To właśnie, że człowiek może stać się wszystkim - napawa go, wbrew wielu moralistom, otuchą i nadzieją.<br>Pierwszym więc gestem Gombrowicza jest gest odrzucenia. Jakby nastroszony, ledwie posłyszy jakąś propozycję (myślową, moralną, estetyczną), już się od niej odżegnuje. Toczy niezmordowane boje z poprzednikami i przyjaciółmi, których dzieła mogłyby go zachwycić, z doktrynami czy ideologiami, przed którymi mógłby się - kto wie? - ugiąć. Odtwarza je zatem niejako w sobie samym, aby się przekonać, jakie by mu narzuciły ograniczenia i jak by mu mogły odkształcić osobowość. W tym właśnie siła i słabość Gombrowiczowskiej krytyki