powieści historycznych". Kiedy zaś po śmierci Kraszewskiego chciano go pochować w narodowym panteonie, na Skałce w Krakowie, trumna musiała dotrzeć na miejsce okrężną drogą. Pamiętliwy rząd Bismarcka nie przepuścił jej bowiem przez teren Rzeszy.<br>Nie tylko z uwagi na samą chronologię sprawę Kraszewskiego umieściłem na końcu moich rozważań. Stanowiła ona bowiem najważniejszy dylemat moralny, z jakim musieli się uporać polscy patrioci XIX stulecia. Złamanie przysięgi najmniej ich chyba kosztowało w sytuacji, gdy zarówno Aleksander I, jak i Mikołaj I tak często nie dotrzymywali składanych Polakom obietnic. Wallenrodyzm budził znacznie poważniejsze skrupuły moralne. Jeśli wierzyć Waleremu Wielogłowskiemu, który na krótko przed śmiercią