pamięć o doznanych krzywdach i stojących za nimi krzywdzicielach z punktu widzenia ewolucji jest korzystna, bo nakazuje nam ostrożność i podjęcie działań, które uchronią nas od ponoszenia kolejnych ofiar. Tyle że taka pamięć kosztuje, a jej ceną jest cierpienie, być może czasem większe nawet od pierwotnej krzywdy. Obserwuję to na co dzień podczas mojej pracy w sądzie. Patrzę na ludzi umęczonych pamięcią o strasznych chwilach i wiem, że tylko oni mogą sobie pomóc. Jeśli zdecydują się wybaczyć. O cierpieniu spowodowanym przez taką właśnie doskonałą pamięć pisze też Francesco Alberoni, profesor socjologii uniwersytetu w Mediolanie, w zbiorze esejów "Optymizm": "Pamięta się jedynie o