już nie poznania, ale czynu. Gide, stawiając za Nietzschem pytanie: Co może człowiek? - występuje jako zamiłowany badacz działań ludzkich. Idee interesują go tylko jako odpowiedniki pewnych postaw, całą jego troską jest, by oddać wiernie związki pomiędzy działaniem i ideą wytwarzaną przez działanie. Idee jednak, a więc ta strona człowieka, którą da się ująć myślowo - to drobna zaledwie cząstka. Prawdziwszą częścią duszy ludzkiej są oceany woli i namiętności, tajemnicze X, które czasem wyraża się w odruchach, gestach, bezsensownych z pozoru słowach. Skrzywienie życia następuje wtedy, gdy powłoka wierzeń i poglądów staje się za ciasna, gdy wewnętrzne X rozrasta się, a człowiek nie umie zdobyć