dała jednakże wolność słowa i twórczości oraz swobody polityczne. Niedawno jeszcze mówiliśmy, że dusimy się w warunkach paraliżu idei i czynów. Czy nie marzyliśmy o wolności jako rzeczy najcenniejszej?". Nie jest to izolowane i przypadkowe oświadczenie. Jest to polityczne i osobiste credo Gorbaczowa. Jasne jest, że pojęcie wolności w tych deklaracjach intencji było obiegowym pojęciem liberalnym, nie mającym nic wspólnego z wolnością w sensie marksistowskim, czyli zbiorową, racjonalną kontrolą nad siłami spontanicznymi. Sam fakt, że przywódca radzieckiego państwa używał słów "wolność" i "demokracja" w ich obiegowym, "burżuazyjno-liberalnym" sensie, był ważnym świadectwem klęski marksistowsko-leninowskiej indoktrynacji. Bez tej klęski "fenomen Gorbaczowa