w sobie specjalne pomieszczenia dla strażników, nadzorujących pracę biuralistów przez niewidoczne szczeliny) albo, jak w Kuszeniu, instytutu naukowego zwalczającego "irracjonalne skłonności" społeczeństwa. Decydującym krokiem poza granice realizmu jest zresztą w takich wypadkach nie tyle nawet sama sceneria, ile mechanizm fabularnego paradoksu, który służy jako rozrusznik akcji: absurdalne zarządzenie o wprowadzeniu do użytku Ptydepe, sztucznego języka biurowego, w Powiadomieniu, czy też krańcowo irracjonalne zbiurokratyzowanie kultu "racjonalnej nauki", na które reaguje swoim niby-faustowskim buntem główny bohater Kuszenia.<br> Prawda więc, że twórczość Havla mieści w sobie te dwa dramaturgiczne modele; różnica pomiędzy nimi jest jednak tylko różnicą stopnia. W obu wariantach rzeczywistość sceniczna jest