człowieku wolność jest źródłem bytu. Ale porównanie z Kartezjuszem jest tylko częściowo słuszne. Bo u Kartezjusza głównym przejawem nieskończonej wolności Boga jest nie negacja, lecz afirmacja. Bóg Kartezjusza to dobroć, która mówi "tak" i gwarantuje człowiekowi poznanie prawdy. Nie znaczy to jednak, by poza koncepcją Sartre'a nie można się było domyślać inspiracji teologicznej. Trzeba jej jednak szukać gdzie indziej, nie u Kartezjusza. W słynnej rozmowie Fausta z Mefistofelesem u Goethego Mefisto przedstawia siebie jako "siłę, która ciągle mówi: nie". Jest coś zadziwiającego w formule Hegla, w której mamy połączenie słowa "wolność" ze słowem "musi": wolność musi przejawić się jako negatywność. Czy