jego małą ojczyzną, jak Wadowice dla Jana Pawła II. Dopiero jako 10-latek trafił do Traunstein w Bawarii, gdzie rodzina zatrzymała się dłużej, na ponad pięć lat. Tam rozpoczął naukę w klasycznym gimnazjum, a dwa lata później wstąpił do niższego seminarium duchownego, gdzie jako 12-latek zaczął przygotowania do kariery duchownej. Od tego momentu Kościół stał się jego jedyną ojczyzną; miejscem, które pokochał i któremu poświęcił znaczną część nie tylko swojego życia, lecz także pracy naukowej (doktorat napisał właśnie o rozumieniu Kościoła). <br>Wojna początkowo specjalnie go nie dotyczyła. Był wprawdzie wraz z bratem w Hitlerjugend, ale nie z własnej woli - młodych