ten drewniany nieco dydaktyzm, odmierzający łokciem, nie sercem, towar uczuć - tak samo jak sentymentalna bajka o szczęściu na łonie dziewiczej przyrody stworzona przez preromantyków - straciły z biegiem czasu swoją celność, przestały być prawdą o człowieku. Przyszły pokolenia, które dostrzegły, że jednostka ludzka, choćby oddzieliła się od burzliwych miast obszarem wód - dźwiga na sobie, jak skorupę, całe brzemię cywilizacji, że jest tej cywilizacji posłem, a wszędzie, gdzie stąpnie, rozlega się wrzawa trąb, huk wystrzałów, panuje wyzysk i krzywda, że więc szukać złotego runa cnoty w dalekich podróżach nie zda się na nic. Robinson Cruzoe został wygnany do dziecinnego pokoju i tam przetrwał