kultura naukowa wzmacnia, całkiem niezależnie, to samo przeświadczenie o niezbywalnej obecności naszej w realnościach pozaludzkich przez naukową wiedzę opisywanych. Największe osiągnięcia fizyki teoretycznej naszego wieku - teoria względności i zasada nieoznaczoności - docierają w każdym razie do niefachowych środowisk w postaci, w której zdają się przekonywać o tym, że obecność obserwatora lub eksperymentatora nie może być usunięta z opisu praw natury. Metodologiczna refleksja nad naturą poznania eksperymentalnego (nade wszystko teoria definicji operacyjnych) przekonuje o tym, że czynności pomiarowe i eksperymentalne muszą stanowić istotną część definicji, za pomocą których charakteryzujemy przedmioty mierzone i badane, że więc niepodobna opisać przedmiotu nie opisując zabiegów wykonanych efektywnie