miano to stosowało się do szlachetnych i podłych, świątobliwych i zbrodniarzy. Rzekłbym nawet, że jeżeli kogoś stać na to, żeby być ateistą, powinien nim być. Gombrowicz, jak już mówiłem, wydawał mi się w porównaniu ze mną rozsądniejszy i bardziej w zgodzie ze sobą, a teraz dodam, także uczciwszy. Bo moje ekstatycznie pobożne dzieciństwo przeminęłoby nie zostawiając trwalszych śladów, gdybym wcześnie nie zauważył, że nie mnie starać się żyć bez zanoszenia ciągłych modłów do Boga. Tragizm mojego życia został mi odsłonięty w młodym wieku jako napięcie dwóch równoważnych i przeciwstawnych sił - afirmacja, otwarcie się, dar, przeciwko negacji, wycofaniu się, samokontroli, co oczywiście