na przeżycia religijne jako fakty, którym nie sposób zaprzeczyć. William James wywarł silny wpływ, ustalając normalny charakter przeżyć religijnych - a normalność według niego rozpoznaje się po skuteczności praktycznej, po owocności wysiłków - co pierwiastek religijny w człowieku spełnia doskonale, stwarzając harmonię, nieosiągalną tam, gdzie go nie ma. Durkheim uznał religię za fakt socjologiczny i przyznał jej wielkie znaczenie w rozwoju społeczeństw. Filozofia znowu przyczyniła się do zaniku przekonań o świecie jako mechanizmie. Poddając analizie nasze myślenie naukowe, odkryła pewne oddalenie naszych hipotez naukowych od świata zjawisk - co później miał Bergson posunąć aż do skrajności. Nie tylko - Renouvier, badając sądy logiczne, rozróżniał w