i ostateczna wielkość ciała człowieka, to cechy w pewnej mierze wrodzone, będące pod kontrolą genotypu (tj. zestawu genów, otrzymanych po rodzicach - świetne wyniki w badaniach nad genetyczną determinacją tempa pokwitania uzyskuje ostatnio zespół P. Bergmana z Zakładu Antropologii PAN). Z drugiej jednak strony - wiadomo równie na pewno, że na ten genetycznie zaprogramowany tor rozwoju dziecka oddziałują rozmaite czynniki środowiskowe; w szczególności tempo rozwoju może być hamowane przez pewne niedobory żywieniowe i niektóre choroby, a prawdopodobnie też przez stresy natury &lt;orig&gt;psycho-nerwowej&lt;/&gt;. Jest to jednak rozległa dziedzina badań, której w tym miejscu niepodobna nawet streszczać. <br>Opisywane tutaj "czynniki środowiskowe", takie jak wykształcenie