z żadnymi zakazami i konsekwencjami. Tak więc z jednej strony szczerość i autentyczność w ekspresji poruszeń dobrych czy złych ludzkiego wnętrza - a z drugiej scjentystyczna prawda o "zwierzęciu ludzkim", prawda bez iluzji, niczym nie osłonięta, której należało dać świadectwo, wydają się filarami XIX-wiecznej literatury. W obu przypadkach transcendentne korzenie istoty ludzkiej ulegają zakwestionowaniu i tym samym literatura w znacznej mierze odrywa się od etosu chrześcijańskiego.<br> W dwudziestym wieku owo rozejście się znajdzie utwierdzenie w akcesie wielu pisarzy i intelektualistów do stanowiących rodzaj kontrreligii totalitarnych ideologii - utopii - jak komunizm czy faszyzm. Z kolei jednak dla niektórych antytotalitarnych twórców Kościół będzie także jawił