anarchistyczny rozwijał się słabo i w oderwaniu od innych obszarów, stanowił on produkt samodzielnej ewolucji niewielkich skądinąd grupek robotników i inteligentów, zazwyczaj odszczepieńców od potężniejącego ruchu socjalistycznego. <br>Ten, z konieczności, pobieżny przegląd katalizatorów ruchu anarchistycznego, ujawnia jedną z jego cech najistotniejszych - ogromne zróżnicowanie w poszczególnych krajach. Uwidacznia się to jeszcze jaskrawiej w zróżnicowaniu składu społecznego oraz w niekończących się sporach na temat społecznych, politycznych i gospodarczych uwarunkowań tego ruchu. Apodyktyczne uogólnienia wygłaszane przez poszczególnych autorów w tej ostatniej kwestii uzależnione są, z czego rzadko zdają sobie sprawę, od obszaru, który obrali za miarodajny punkt odniesienia, toteż pasują jedynie do części analizowanych