Obie tendencje - odrzucania i przyswajania - były u Gombrowicza zawsze obecne. Jedna nie mogła pojawić się bez drugiej, ponieważ ich nierozwiązalna opozycja określała właśnie pole wyobraźni pisarza. Tak więc dopiero po ewolucji Gombrowicza można - paradoksalnie - rozpoznać, jak głęboko pozostał sobie wierny. Zapewne początkowo przeważało szyderstwo z domowej tradycji. Ferdydurke rozlicza się jawnie z obyczajem i kulturą przedwojennej Polski. Trans-Atlantyk sięga dalej i pokazuje, jak "ojczyznę" zastąpić "synczyzną", chociaż narrator uchyla się w istocie przed oboma rozwiązaniami. Wreszcie Ślub, najbardziej radykalny, układa się w "mszę ludzką", dzięki której człowiek zastępuje Boga, jedyną Istotę, która mogłaby zagwarantować absolutny byt wartościom. Może więc Gombrowicz