i XVI w. był więc z jednej strony powszechny wzrost świadomości narodowej, z drugiej zaś usztywnienie uzasadnionego kiedyś stanowiska Kościoła. Nawet w późniejszych latach, nawet pod koniec XVI w., działaczy i pisarzy tej miary co Skarga nie opuszcza obawa przed niestabilnością języka narodowego i przekonanie o wyższości w rzeczach wiary języka martwego, a więc stabilnego, jakim była łacina. Dlatego u obrońców polszczyzny pojawił się jako argument koronny dowód jej stabilności, dowód przeprowadzony za pomocą opisu norm. O normach ortograficznych już była mowa. Problemem trudniejszym i znacznie ważniejszym był problem norm gramatycznych i słownikowych.<br>W tym względzie znaczenie przełomowe posiadają dwa przedsięwzięcia