zestawione, mezozoiczne i dzisiejsze liliowce Articulata cechuje ruchliwość ramion i łodygi dzięki stawowym połączeniom członów ramion i łodygi. Zaczęło się już w karbonie od stawowego osadzenia poruszanych mięśniami wąsów (cirri) na większych członach łodygi. U późnopermskiego Nowracrinus mięśniowe były również stawy (synarthria) u rozgałęzienia ramion.<br><br>&lt;gap reason="sampling"&gt;<br><br>W późnym triasie pojawiły się kalmary, głowonogi całkowicie pozbawione aparatu <br>hydrostatycznego. W wyniku zaniku pary wyspecjalizowanych ramion (czułków), niemal zupełnego zaniku muszli i skrócenia ciała (cechy związane z przejściem do mniej ruchliwego czy wręcz bentosowego trybu życia) w środkowej jurze powstały z kalmarów ośmiornice (ryc. 9.11). Początkowo, podobnie jak reliktowe dziś Vampyroteuthis, miały one jeszcze