nieurodzaju nawet ziemniaki rzadko kiedy oglądał na stole. Taki był obraz ogólny - nie rozjaśniała go lepsza, choć też nie zawsze pewna sytuacja niewielu zamożniejszych kolonistów i czynszowników. Masę ludności wiejskiej mógł wydobyć z nędzy - chłopi o tym dobrze wiedzieli - tylko wolny od powinności, wystarczający do utrzymania rodziny nadział ziemi.<br>Poprawa koniunktury rolnej skłaniała przynajmniej część właścicieli ziemskich do nowego urządzania majątków. Rozszerzali oni obszar folwarku i zaopatrywali go we własny inwentarz. Rugowali tym samym chłopów i redukowali zasięg pańszczyzny sprzężajnej, nie przechodząc jednak w pełni na gospodarkę najemną. Parobków wynagradzali głównie ordynarią, tj. naturaliami, oraz przydziałem zagonu pod kartofle. Małorolnych pociągali