czy to w stroju, czy w obyczaju, a nawet w technice. Podejrzanymi wydawali się nawet greccy i ukraińscy duchowni, gdy próbowali oprzeć kształcenie kleru na lepszych podstawach filologicznych. Próba oczyszczenia ruskiej liturgii z narosłych przez wieki lokalnych naleciałości (obcych liturgii greckiej), podjęta przez patriarchę Nikona (1654 r.), wywołała gwałtowny opór konserwatystów, a ich prześladowania spowodowały trwały rozłam kościelny (raskoł). <br><br>Społeczeństwo wahało się między ksenofobią i szacunkiem do idealizowanej stariny a chciwością nowych rzeczy i nowych myśli. O ile dwór chętnie sięgał po wzorce do krajów luterańskich, to bojarsko-dworianskie i mieszczańskie społeczeństwo z większym upodobaniem korzystało z bliższych i bardziej zrozumiałych