na całą rodzinę przyrządów optycznych. Były to przede wszystkim różnego rodzaju celowniki do armat. Na ich czoło wysunęła się panorama artyleryjska zwana również panoramą Goertza, skonstruowana w 1907 r. przez Jacoba w berlińskiej firmie Goertz3. Artyleria zastosowała liczną grupę przyrządów obserwacyjno-pomiarowych, do której zaliczyć należy kątomierz-busolę, lornetę nożycową, lornetę zwiadu artyleryjskiego.<br>Rozwój artylerii morskiej oraz powstanie artylerii przeciwlotniczej przyczynił się do skonstruowania skomplikowanych urządzeń mechanicznych połączonych z optycznymi dalmierzami, za pomocą których wypracowywano elementy celowania do szybko poruszających się obiektów (okręt, samolot). Przyrządy te stosowane w artylerii przeciwlotniczej nazywano przyrządami lub aparatami centralnymi, a w marynarce wojennej i artylerii