takie zajęcia w wieku Oświęcimia! Ale w rezultacie mógł zachować w stosunku do nich, lecz także do literatury, arystokratyczną wyniosłość. I tak na przykład o szachach pisze z dystansem podobnie wymagającym, jak o swojej teorii czytania: żadna z uprawianych tam szkół go nie zadowala. "Amerykanie budują staranne konstrukcje ataku i mają praktyczne pomysły, ale nie prowadzi to do metody. Niemcy upierają się przy ostrych zasadach, ale przynosi to więcej efektu niż sukcesu. Szkoła sowiecka uprawia wyznaczone zadania, ale nie ma sztuki w jej strategii, tylko żyłowanie pomysłów aż do ich męczącego wyczerpania". Natomiast dla Nabokova szachy są sztuką wyzwolonej fantazji, działającej