ducha dziejów? Przy której barykadzie, w jakich okopach? "Ponad nimi, między nimi" - odpowiada Kijowski. Ale w latach osiemdziesiątych nikt (nawet on sam) w to nie wierzył.<br> Literatura tego czasu nacechowana jest obsesyjnym lękiem przed zepchnięciem w antypolskość - będącą rodzajem duchowego piętna, utożsamianą ze zdradą wspólnoty. Andrzej Kijowski, dostrzegając ów lęk, męcząc się na co dzień z narzuconymi sobie ograniczeniami - czyli z niemożnością pełnego wyrażenia krytycznej opinii o własnym społeczeństwie czy prawdy innej niż wspólnotowa lub służąca dobremu samopoczuciu wspólnoty - uważał te ograniczenia i niemożności za dziedzictwo naszej porozbiorowej historii. "Tu żyje pamięć nie walk wewnętrznych, lecz zdrad" - pisał, uzasadniając swą myśl następująco