możliwe, którego wielkość określa czas upływający od wschodu do zachodu Słońca, oraz usłonecznienie rzeczywiste.<br> Czas trwania usłonecznienia rzeczywistego w wyniku oddziaływania zachmurzenia jest krótszy, obejmuje mniejszą liczbę godzin od czasu usłonecznienia możliwego. Usłonecznienie możliwe określa się w godzinach, a usłonecznienie rzeczywiste w godzinach oraz procentach usłonecznienia możliwego.<br> Do pomiaru usłonecznienia możliwego, czyli liczby godzin w ciągu dnia, podczas których tarcza słoneczna nie jest zakryta przez chmury, służy heliograf Campbella-Stokesa. Głównym elementem tego przyrządu jest szklana kula o średnicy ok. 10 cm, spełniająca rolę soczewki skupiającej promienie słoneczne. Na metalowym półpierścieniu umieszczonym w odległości ogniskowej znajduje się tekturowy pasek, na którym