horyzontów<br>&lt;q&gt;"pobożnego dziecka, zabłąkanego w kiepskie mistycyzmy"&lt;/&gt; (Dz IV 45). W tej egotycznej donkiszoterii bywał Gombrowicz zarówno śmieszny, jak patetyczny. Lecz sam to widział najlepiej. Choćby najkapryśniej przebierał w dziełach i doktrynach, zastygnąć musiał w końcu we własnym kaprysie i nonszalancji: nie przypadkiem więc mówił, że nie wolno mu być "nadmiernie" swobodnym w krytyce. Za mądry był, aby sądzić, że - wysilony w negacji - zdoła cokolwiek bliźnim narzucić. Pamiętamy zaś, że w głębi ducha pragnął udowodnić, iż własne "ja" uwolni od nacisku "gęby", że - przeciwnie niż wszyscy - potrafi przerobić sobie świat na własną modłę... Po napisaniu Ferdydurke zrozumiał, że "moje ťjaŤ to