nasuwa się w trakcie rozważań o narodzie, to problem, co było pierwsze - naród czy państwo, co jest czego przyczyną? Bardzo często mówi się, że narody powołują do życia państwa, że państwo jest tworem narodu. Lecz tezę tę łatwo można odwrócić: to państwa stwarzają przestrzeń polityczną, w której mogą się tworzyć narody. Wydaje się, że oba twierdzenia są prawdziwe.<br>114. Jednakże z punktu widzenia historii obejmującej całe ludzkie dzieje pierwszeństwo państw przed narodami jest wielce prawdopodobne. Powszechne poczucie tożsamości narodowej wydaje się zjawiskiem stosunkowo późnej daty. Ograniczając się natomiast do dziejów ostatnich dwustu lat, znaleźć można liczne argumenty potwierdzające zarówno tezę, że