torpedokształtne Pteraspididae (ryc. 9.16), zaś w środkowym i późnym dewonie płaskie, wtórnie tracące lity pancerz Psammosteidae, które dotrwały niemal do końca dewonu.<br>Udoskonalenia podwodnego "szybowania" o dalekosiężnych konsekwencjach dokonała <br>ewolucja w linii rozwojowej Osteostraci zapoczątkowanej w początkach syluru.<br>Powstały płetwy piersiowe. Ruchliwość bocznych płatów tułowia umożliwiła im <br>kontrolowanie kąta natarcia powierzchni nośnej. Zwolniło to ogon z tej roli i płetwa ogonowa rozbudowała nie górny, lecz dolny płat, poniżej struny grzbietowej. Ogon był więc unoszony ku górze w trakcie pływania, tak jak u dzisiejszych rekinów czy jesiotrów.<br>W miarę ewolucyjnego rozwoju kręgowców turgor płynu, jako środek usztywniania ciała, zastąpiony został przez