kontekście odpowiedzialności za wybicie się na niepodległość oraz odpowiedzialności za rozbiory. Na jakiej warstwie społecznej spoczywa główny ciężar winy, w jakim stopniu do tragedii roku 1795 przyczynili się sami Polacy, w jakim zaś stopniu są za nią odpowiedzialni ich najbliżsi sąsiedzi oraz inne kraje Europy (w tym i Zachód, ponieważ nie udzielił powstaniom skutecznej pomocy). Ale tu wkraczamy już w całkowicie odmienny temat.<br>I jeszcze jedno: poczucie odpowiedzialności stanowi w jakimś stopniu część szeroko pojętej dyscypliny społecznej. Można ją oczywiście wpoić obywatelom poprzez odpowiednie wychowanie, jak to u schyłku Rzeczypospolitej czyniono w Szkole Rycerskiej czy w zakładach powołanych do życia przez Komisję